Wat doe jij als de dijken in Nederland doorbreken en het water omhoog komt? Of denk je dat het zo’n vaart niet zal lopen? Bijna 60% van Nederland is gevoelig voor overstromingen vanuit zee of de grote rivieren. De zeespiegel stijgt absoluut door klimaatverandering. Kijk maar naar deze foto uit Engeland, genomen in december 2015!
Op veel plaatsen in Engeland en Schotland liggen nieuwe overstromingen op de loer. Zeker met de klimaatverandering kan zo’n overstroming ook hier zomaar gebeuren! Ik was in het Enkhuizer buitenmuseum en ervoer hoe het is als je te maken hebt met stijgend water. Dankzij de watersnoodramp uit 1916 die hier plaatsvond, weten de hulpinstanties inmiddels welke maatregelen we moeten nemen. Maar, als jij binnen een uur moet besluiten welke maatregelen jij moet nemen thuis, weet jij dan wat de juiste zijn? Op de expositie ‘Overspoeld’, die nog tot eind dit jaar te zien is, leerde ik er alles over.
Op jezelf aangewezen
Dat het water verwoestend kan zijn laat de expositie ‘Overspoeld’ in Enkhuizen zien. 100 jaar geleden werd het Zuiderzeegebied getroffen door een grote overstroming. Middels deze expositie wordt de watersnoodramp herdacht. Het ‘mooie’ is dat de focus niet alleen op het herdenken en uitbeelden van de watersnoodramp van 1916 is, ook het waterbewustzijn van nu staat voorop. Want het wordt mij helemaal duidelijk, dat je bij een overstroming in eerste instantie op jezelf aangewezen bent!
Toen en nu naast elkaar
Het buitenmuseum in Enkhuizen is eigenlijk een stadje uit het verleden. Oude vissershuisjes, ambachtelijke winkeltjes en ‘gewone’ arbeiderswoningen staan hier verspreid opgesteld. Je waant je daardoor in 1916, nu een eeuw geleden. Het oogt gezellig en knus, maar in 1916 was dat het allerminst! Toen braken de dijken door in Noord-Holland en het hele gebied rondom de toenmalige Zuiderzee overstroomde. De beelden die ik hier zie liegen er niet om. Gelukkig hebben we een hoop geleerd sindsdien. Dat laat de expositie zien. Want naast de ervaring van toen, zie ik ook hoe de instanties van nu hun werk doen.
De mens is verantwoordelijk
Zonder dijken, dammen, duinen en waterkeringen zou een groot deel van Nederland onder water staan. Instanties controleren regelmatig of alles nog in goede staat is, zodat we nu en in de toekomst droge voeten houden. Maar de natuur is onverbiddelijk. En de oorzaak van een overstroming is vaak een combinatie van natuurlijke factoren: storm uit een bepaalde windrichting, die het water opstuwt, extreem veel of juist extreem weinig regen waardoor dijken doorweken of juist uitdrogen en dieren, zoals mollen en muskusratten, die tunnels graven waardoor dijken kwetsbaar worden. Bijna 60% van Nederland is gevoelig voor overstromingen vanuit zee of de grote rivieren. De zeespiegel stijgt absoluut, door klimaatverandering, en relatief, doordat de bodem inklinkt. De zee wordt dus hoger en het land lager. Bovendien wordt er steeds meer gebouwd in gebieden die kwetsbaar zijn voor overstromingen. Waar woon jij? Hoog en droog of laag en nat? En welke maatregelen neem jij om het niet zo ver te laten komen?
Mobiele dijk
Sinds 1916 hebben we gelukkig veel geleerd. Van sommige ontwikkelingen vraag je je af waarom dit niet veel eerder is bedacht. Bij het oude Dijkmagazijn uit Andijk, dat ook een rol had in 1916, zie je de opgeslagen materialen die werden ingezet voor het verstevigen van de dijken. Acht stoere mannen zorgden er met hun materiaal voor dat de Omringdijk stand hield. Dat deden ze met zandzakken en scheppen. Buiten staat de kar van het hedendaagse hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, die wordt ingezet als er calamiteiten dreigen. De dijkspecialisten van het hoogheemraadschap zijn tijdens de afgelopen overstromingen in Engeland geweest om te helpen, maar ook om de nodige ervaring op te doen, mocht het bij ons ook gebeuren. Sinds anderhalf jaar bedachten Duitsers (!) een opblaasbare ‘worst’. Door deze mobiele dijk met water te vullen (dat natuurlijk volop voorradig is), kun je het water in 10 minuten in één keer tegenhouden. Deze dijk wordt ook gebruikt om bijvoorbeeld bij een olieramp op het water de olie in te dammen.
Not in my backyard?
Denk jij, zoals ik, dat het water bij mij niet zal komen? In het Zuiderzeemuseum kun je op diverse plekken zien waar het water wél komt, hoe snel dit gebeurt en hoe hoog het stijgende water dan komt te staan in jouw huis. En wat dat betekent voor jouw eigendommen. Want, stel het gebeurt, dan gebeurt het heel snel en blijft het water minimaal 3 dagen staan. De computer op de expositie wijst uit dat het water bij mij een halve meter hoog komt te staan, binnen een uur na de doorbraak. Ik heb inmiddels een noodplan paraat, maar jij?
Dit moet je doen tijdens een watersnoodramp:
- Sluit water, gas en elektra af.
- Sluit de wc-pot af met een prop doek/plastic en doe dit ook bij alle wasbakken.
- Haal de tegels uit je tuin! Bij enorme hoosbuien kan de riolering het water niet snel genoeg afvoeren, met wateroverlast tot gevolg. Is je tuin beplant, dan kan het regenwater sneller in de grond zakken.
- Zet spullen die je dierbaar zijn een halve meter omhoog.
- Verkas zo hoog mogelijk in huis en zorg voor voldoende schoon drinkwater en houdbaar voedsel.
- Zorg dat je medicijnen en identiteitspapieren bij de hand hebt.
- Zorg voor een noodpakket: radio op batterijen of opwindbare radio, afgestemd op de rampenzender, zaklamp, extra batterijen, eerstehulpkit, lucifers in waterdichte verpakking, waxinelichtjes, warmhouddekens, gereedschapsset, waarschuwingsfluitje
Koeken voor het Rode Kruis
Als er nu een nationale ramp is, komen er gelijk indringende beelden op tv met grootschalige inzamelingen. Maar in 1916, toen er nog geen tv of social media was, zamelden mensen ook geld en goederen in! Van de watersnoodramp werden prentbriefkaarten gedrukt, waarvan de opbrengst naar de slachtoffers ging. Ook waren er toneelvoorstellingen en muziekuitvoeringen die mensen opriepen tot geven. Zelfs prinses Juliana deed mee en gaf twintig gulden en dertien cent: de inhoud van haar spaarpot. In Nederland kennen we het prinses Margrietfonds van het Rode Kruis. Dit fonds steunt preventieve en innovatieve projecten, die mensen beschermen tegen en voorbereiden op rampen. In 1916 richtte het Rode Kruis onder andere veldhospitalen in, bood hulp bij het vinden van onderdak en verzamelde kleding. Ook nu kun je in het buitenmuseum dit fonds steunen. In de oude bakkerijwinkel zijn speciaal voor deze expositie gemaakte Rode Kruiskoeken te koop. Van de opbrengst gaat 50 % naar het prinses Margrietfonds.
Ervaar het zelf!
Maar het ‘mooiste’ van de tentoonstelling is wel de eigen ervaring. Stel je voor… je wordt midden in de nacht wakker omdat het buiten stormt. Je hoort de noodklokken luiden en je wrijft nog eens goed in je ogen. Als je door het raam naar buiten kijkt, zie je een grote watervlakte om je heen. Het water blijft stijgen en loopt langzaam je huis binnen… Zo ging het in 1916, toen de mensen aan de Zuiderzee wakker werden. In de nacht van 13 op 14 januari van dat jaar raast een noordwesterstorm over de Zuiderzee, dat nog een échte zee is. Dit filmpje laat zien hoe het de mensen verging…
In het Zuiderzeemuseum beleef je deze ramp écht. Je wordt opgevangen in de tent van het Rode Kruis. De regen klettert op het dak en de wind laat de zeilen van de tent klepperen. Het angstaanjagende gevoel doet me beseffen hoe bang de mensen geweest moeten zijn…
Als de storm is gaan liggen, bezoek je net zoals in 1916 samen met Koningin Wilhelmina het getroffen gebied. Samen loop je door de Watersnoodstraat en je beleeft de ravage pas écht. In de verte zie je een botter, die op de kant is gekwakt. Je loopt over een steiger langs getroffen huizen en twee bewoners, een boerin en een vissersvrouw, vertellen over de impact en de gevolgen van de watersnoodramp. Opeens besef ik des te meer hoe de natuur zijn eigen gang gaat. En dat wij als mensen hier vrijwel niets tegen in kunnen brengen…
Om een volgende overstroming te voorkomen, werd de Zuiderzee 16 jaar later door de afsluitdijk afgesloten. De Zuiderzee werd daardoor een binnenwater: het IJsselmeer. Tot en met 23 oktober 2016 kun je de expositie in het buitenmuseum bezoeken. Kijk voor meer informatie op zuiderzeemuseum.nl.
Green Giveaway!
We mogen twee kaartjes voor het Zuiderzeemuseum weggeven! Like onze Live Green Magazine Facebookpagina en geef in een reactie onder dit artikel aan met wie jij graag naar dit museum zou willen gaan.
Campagnebeeld, Maarten Schets
Bron: Zuiderzeemuseum en Eye filmmuseum
Geef een reactie